Μεγάλοι Έλληνες: μια αποτίμηση

Του Κ. Ι. Δεσποτόπουλου στην Καθημερινή.

Η για τηλεοπτική χρήση πρόσκληση προς χιλιάδες Έλληνες απρόσωπα να καθορίσουν τους δέκα μεγαλύτερους Έλληνες, από τους αρχαίους χρόνους εώς και την εποχή μας, υπήρξε παράτολμο εγχείρημα. Και, βέβαια, όσοι ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση αυτή χιλιάδες σημερινοί Έλληνες, μεταξύ αυτών και ο ίδιος τελικά, δεν είναι οι, αναμφίβολα, πιο αρμόδιοι για να προβούν σε ορθή επιλογή. Για την ορθή επιλογή χρειάζεται ο καθένας από τους χιλιάδες αυτούς εκλογείς να έχει τουλάχιστον ικανές γνώσεις της τρισχιλιόχρονης Ιστορίας της Ελλάδας, αλλά και να έχει επίγνωση των συστατικών της ανθρώπινης μεγαλοσύνης ιδιοτήτων, ώστε να διαθέτει κριτήρια για την εκλογή όχι αυθαίρετη, άρα και ικανότητα για συγκριτική αξιολόγηση των "μεγάλων Ελλήνων" όχι σφαλερή.

Το αποτέλεσμα της εκλογής στις 18 Μαΐου είναι μάλλον απογοητευτικό πιστεύει, αφού μεταξύ των δέξα "μεγάλων Ελλήνων" βρέθηκε τελευταίος ο μεγαλύτερος πολιτικός της Ελλάδας και ίσως της ανθρωπότητας, ο Περικλής και ο προτελευταίος ο μεγαλύτερος φιλόσοφος της ανθρωπότητας, ο Πλάτων. Ως πρώτος σε ιστορική μεγαλοσύνη ψηφίσθηκε ο Αλέξανδρος ο Έλλην και στην καταγωγή και στο φρόνημα βασιλιάς της Μακεδονίας και αρχηγός όχι μόνο των Μακεδόνων, αλλά και των άλλων Ελλήνων ("πλην Λακεδαιμόνων"), με κριτήριο, προφανώς το κατόρθωμά του να μεταβάλει τον πολιτικό χάρτη μεγάλου μέρους της τότε γνωστής οικουμένης και την προσπάθειά του να εξελληνίσει, δηλαδή να εκπολιτίσει τους βάρβαρους κατοίκους των κατακτημένων χωρών ή και να πολιτευθεί τελικά με κοσμοπολιτικό ήθος, αλλά ίσως και την επιμονή του να συμμετέχει στις κακουχίες και στους κινδύνους της εκστρατείας με ακέραιη αλληλεγύη προς τους απλούς στρατιώτες ή και το έντονο ενδιαφέρον του για καθαρά πνευματικές επιδόσεις.

Τόνισε για τον Πλάτωνα, προτελευταίο φευ στην ελική ψηφοφορία, ότι έδρασε δημιουργικά ως φιλόσοφος και πολιτικός εμπνευστής, όχι όμως όσο ζούσε μόνο, αλλά με παρουσία ενεργό στις συνειδήσεις των μεταγενέστερών του επί είκοσι τρεις αιώνες και πλέον έως και σήμερα και ότι από τη φιλοσοφία του διαπλάσθηκαν, έστω και με παρανοήσεις της συχνά, οι πλείστοι από τους διάσημους πνευματικούς ταγούς της Ευρώπης στους Νεώτερους ιδιαίοτερα χρόνους, ενώ και πνευματικός ταγός της Ευρώπης στον ύστερο Μεσαίωνα, ή και των Αράβων προηγουμένως στην Ασία και στην Ευρώπη, ύπηρξε ο μεγαλοφυής του Πλάτωνος μαθητής Αριστοτέλης, γόνος της βορείου Ελλάδος, με την έξοχη φιλοσοφία του, παρέκταμα της φιλοσοφίας του Πλάτωνος, έστω συτοδύναμο και αυτοέγκυρο.

Έκδηλε είναι σφαλερό και το προβάδισμα στην αξιολόγηση του Κολοκοτρώνη και του Καραμανλή προς τον Καποδίστρια και τον Βενιζέλο.

Και με κριτήριο την ηθικοπνευματική συγκρότηση και με κριτήριο τη συμβολή στην πολιτική παλιγγενεσία του ελληνικού έθνους και στην πολλαπλή προαγωγή της ελληνικής πολιτίας, ο Καποδίστριας είανι ο μέγιστος πολιτικός της νεοτέρας Ελλάδας, άλλωστε και ο μέγιστος πολιτικός της Ευρώπης στην εποχή του, καθώς είχε κρίσιμη συμβολή για την εμπέδωση της ειρήνης, το 1815, όταν ως υπουργός εξωτερικών της Ρωσσίας, αν και μη Ρώσσος αλλά Έλλην, έθεσε και διακρίθηκε στο συνέδριο της Βιέννης. Προπάντων, όμως, αυτός ήδη το 1821 διέσωσε την ελληνική επανάσταση, καθώς απέτρεψε στο Λάυμπαχ απόφαση για επέμβαση των ευρωπαϊκών δυνάμεων εναντίων της ελληνικής επανάστασης αυτός και υπήρξε το 1828 έως το 1831 θαυματουργός για την Ελλάδα, καθώς βρήκε το μεγαλύτερο μέρος των αρχικά ελευθερωμένων εδαφών κατεχόμενο από τους Τούρκους, τη διοίκηση, τις πολιτικές δυνάμεις και την οικονομία υπό διάλυση και παρά ταύτα με ικανότητα καταπληκτική ανασύνταξε πολύ γρήγορα τις δυνάμεις και τους θεσμούς του μαχόμενου ακόμη έθνους και αναζωπύρωσε την οικονομία του και ταυτόχρονα με την διπλωματική δεξιοσύνη του και τις φιλίες του και το κύρος του κατόρθωσε να κινητοποιηθούν και στρατιωτικά Ρωσσία και Γαλλία υπέρ της Ελλάδας και τελικά να δημιουργηθεί ανεξάρτητη ελληνική πολιτεία.Ο Κολοκοτρώνης, λοιπόν, έξοχος στρατιωτικός αρχηγός των Πελοποννησίων, με αφοσίωση ολόψυχη στον Απελευθερωτικό Αγώνα, είναι υποδεέστερος κατά πολύ του Ιωάννη Καποδίστρια και δεν είναι καν συγκρίσιμος προς αυτόν ούτε ως προς τη συγκρότηση της προσωπικότητας εκατέρου ούτε ως προς τη συμβολή στην τελεσφόρηση της Επαναστάσεως.
Εξάλλου και του Βενιζέλου η πολιτική μεγαλουργία είναι κατάδηλη, αλλά και μοναδική στην Ελλάδα του εικοστού αιώνα. Αυτός, εκτός από άλλα, με την πολιτική διορατικότητα και τόλμη του διπλασίασε το έδαφος της Ελλάδος το 1912-1913 και προσπάθησε να ολοκληρώσει την πραγμάτωση των υπαγορεύσεων της Μεγάλης Ιδέας το 1919, αλλά και πρωτοστάτησε το 1923 για την αντιμετώπιση νηφάλια και σωστικά των συνεπειών της εθνικής συμφοράς του 1922, και ύστερα, το 1929, κατόρθωσε με το κύρος του και με το σθένος του να μετατρέψει το περιεχόμενο της Μεγάλης Ιδέας από εδαφικό-αλυτρωτικό σε αναπτυξιακό της οικονομίας και του πολιτισμού. Εξάλλου, είχε ο Βενιζέλος και τον θαυμασμό κορυφαίων ξένων πολιτικών της εποχής του.
Ο Καραμανλής βρήκε την Ελλάδα με το έδαφός της από τα Κύθηρα έως τον Εβρο και από την Κέρκυρα έως τη Ρόδο, και με λαό αρκετά μορφωμένο και με κρατική οργάνωση αποδοτική. Υπήρξε πρωθυπουργός ισχυρός, αν και απροσδόκητος κάπως στην πρώτη πρωθυπουργία του, ευρύτερα όμως στη δεύτερη πρωθυπουργία του παραδεκτός. Αλλά ευτύχησε και να έχει πολύτιμους συνεργάτες δύο έξοχους Ελληνες, κορυφαίους πνευματικούς ταγούς του έθνους, τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, ώστε η κυβέρνησή του να διαθέτει και προς τα έξω εμφάνιση εξαίρετη· παρά το σθένος του όμως και το κύρος του δεν είναι δυνατόν σοβαρά να προταχθεί σε ιστορική μεγαλοσύνη από τον Βενιζέλο, μέγιστο Ελληνα πολιτικό στον εικοστό αιώνα.
Αμετρη εμφανέστατα είναι και η κατάταξη του δημοφιλέστατου γιατρού Παπανικολάου στη δεύτερη θέση των «Μεγάλων Ελλήνων». Είναι δυνατόν να παραδεχθούμε την υπεροχή του, ακόμα και προς τον Ιπποκράτη, κορυφαίο ιατρό της ανθρωπότητας, αρχαίο Ελληνα με απαράμιλλο δίκαιο γόητρο και στην εποχή μας;
Το αποτέλεσμα της ολοκληρωμένης στις 18 Μαΐου ιδιότυπης «έρευνας» του ΣΚΑΪ για την ανάδειξη των δέκα «πιο μεγάλων Ελλήνων» είναι απλώς, τι φρονούν πολλοί Ελληνες για τους πολιτικούς ή πνευματικούς ταγούς της Ελλάδος, αρχαίους και νεώτερους, σύμφωνα όμως όχι με καίρια κριτήρια και δίχως επάρκεια γνώσεων. Ας συναγάγουν συμπεράσματα ο υπουργός Παιδείας και οι σύμβουλοί του.

Η δική μου γνώμη για αυτή την τηλεοπτική σειρά είναι ίδια με τη γνώμη του κ. Δεσποτόπουλου, γι' αυτό άλλωστε την έγραψα πρώτα. Παλιά μας μάθαιναν πως στα μαθηματικά δεν μπορείς να προσθέσεις μήλα με πορτοκάλια. Εδώ γίνεται το ίδιο. Δεν μπορείς να συγκρίνεις άτομα τα οποία είναι εξαιρετικά σε διαφορετικούς τομείς. Ο Μέγας Αλέξανδρος υπήρξε σπουδαίος στρατηλάτης, αλλά ο Περικλής σπουδαίος πολιτικός. Γι' αυτόν τον λόγο δεν μπορούμε να βρούμε τον μεγαλύτερο Έλληνα. Όμως, αν πήγαινα με το ρέμα, θα ψήφιζα τον Μέγα Αλέξανδρο, όπου νίκησε την μεγαλύτερη δύναμη της εποχής που ήταν απειλή για την Ελλάδα και αντί να το καταστρέψει προσπάθησε να ενώσει τον κόσμο και να σταματήσουν τις εχθροπραξίες.